Ιστορικό της Βιβλιοθήκης
Στην Αργυρούπολη του Πόντου, γνωστή για τα περίφημα μεταλλεία της, το 1888 ιδρύεται ο Φιλεκπαιδευτικός σύλλογος «Μεταλλεύς» και επανιδρύεται το 1908 με την επωνυμία «Γεώργιος Κυριακίδης» στη μνήμη του φιλόλογου Κυριακίδη, που δώρισε τη βιβλιοθήκη του.
Μετά τα γεγονότα της γενοκτονίας και με την ανταλλαγή των πληθυσμών έρχονται στην Ελλάδα το 1924 και οι τελευταίοι Αργυρουπολίτες, ξεριζωμένοι από τις πατρογονικές τους εστίες, όπου έζησαν και μεγαλούργησαν χιλιετίες.
Ο Σύλλογος φρόντισε να φέρουν με μύριες δυσκολίες, στη νέα τους πατρίδα και τα ιερά τιμαλφή των εκκλησιών και τα βιβλία του Φροντιστηρίου. Από τις προσφυγικές οικογένειες, ογδόντα (80) εγκαθίστανται στη Νάουσα, όπου αρχίζει από το 1925 να λειτουργεί η Βιβλιοθήκη, η οποία στεγάζεται σε πρώην Τουρκικό τέμενος.
To 1927 με απόφαση του πρωτοδικείου Βέροιας, ιδρύεται ο Φιλεκπαιδευτικός σύλλογος Ναούσης « Ο Κυριακίδης». Αρχικά, η ανεκτίμητης αξίας βιβλιοθήκη στεγαζόταν στο πρώην «εν Ναούση τουρκικό Τέμενος», το οποίο παραχωρήθηκε στο σύλλογο, με απόφαση του Τοπικού Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του Γραφείου Ανταλλαγής Βέροιας, όπου και λειτούργησε μέχρι το 1933.
Ο Αντώνης Σιγάλας, καθηγητής παπυρολογίας και παλαιογραφίας στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, επισκέπτεται τη βιβλιοθήκη του Συλλόγου το 1939 και καταγράφει το περιεχόμενό της. Η καταγραφή Σιγάλα αποτελεί μαρτυρία αναγνώρισης της αξίας του θησαυρού, της ακμής της Αργυρούπολης και αυτομάτως συμβάλλει στη διαιώνιση της μεστής ηθικού μεγαλείου πράξεως των προσφύγων, ως φωτεινού παραδείγματος κοινωνικής και εθνικής ευθύνης.
Ο Αντώνης Σιγάλας από τους 3.000 τόμους που στόλιζαν, σύμφωνα με πληροφορίες, τα ράφια άλλοτε της βιβλιοθήκης, πιστοποίησε μόνο 968 έντυπους τόμους, 70 χειρόγραφα, ένα φιρμάνι και 5 κώδικες. Μεταξύ των εντύπων τόμων, όπως γράφει ο καθηγητής, υπάρχουν αρκετά πολύτιμα βιβλία, παλαιές εκδόσεις αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, σπάνιες εκδόσεις Βενετίας και Βιέννης, οι περισσότεροι τόμοι της σειράς Μαρασλή και πολλά άλλα χρήσιμα βιβλία, ενώ τα χειρόγραφα και οι κώδικες έχουν ιδιαίτερη αξία για τη μελέτη της Ιστορίας της ακμάζουσας Ορθοδόξου Ελληνικής Κοινότητας της Αργυρούπολης.
Πέρα, όμως από τα βιβλία, κάνει αναφορά και για πολύτιμες θρησκευτικές εικόνες και κειμήλια, που στην πλειοψηφία τους σήμερα φυλάσσονται και εκτίθενται στο Μουσείο Μπενάκη της Αθήνας.
Η κατάρρευση του τουρκικού τεμένους είναι η βασική αιτία της διάλυσης του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ναούσης «Ο Κυριακίδης» και της αναστολής της λειτουργίας της βιβλιοθήκης. Βιβλία και ιερά τιμαλφή χάθηκαν με τη διάλυση του Συλλόγου, από το 1933 και μετά. Τα βιβλία όπως και τα κινητά περιουσιακά στοιχεία του Συλλόγου, πέρασαν στην κυριότητα του Δήμου Νάουσας, ο οποίος με τη σειρά του τα μεταφέρει στη Δημοτική Βιβλιοθήκη όπου έμεινα μέχρι το 1949, χρονιά που καίγεται η Νάουσα. Γι’ αυτό τα βιβλία μεταφέρθηκαν στο υπόγειο του νεοαναγειρόμενου 5ου Δημοτικού Σχολείου και από εκεί στα υπόγεια του Δημαρχείου, όπου παρέμειναν μέχρι το 1964. Εκεί είναι σίγουρο ότι χάθηκε αρκετά μεγάλος αριθμός τόμων. Όσοι τόμοι απέμειναν, επανήλθαν στην κυριότητα του Συλλόγου, ο οποίος επανιδρύθηκε το 1959 με την επωνυμία: Εύξεινος Λέσχη Ποντίων Νάουσας -Εθνική Βιβλιοθήκη Αργυρουπόλεως « Ο Κυριακίδης».
Σήμερα στην βιβλιοθήκη της Ευξείνου Λέσχης Νάουσας σε ειδικό χώρο με ειδικές συνθήκες περιβάλλοντος φυλάσσονται οι 973 τόμοι, που αποτελούν ζωντανά κύτταρα της παιδείας και του Ελληνικού πολιτισμού της Ανατολής. Η επιστημονική τους αξία είναι ανεκτίμητη.
Το 2012 με την υποστήριξη της πρώην Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ημαθίας σε συνεργασία με την Μονάδα Ψηφιοποίησης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ολοκληρώθηκε η ψηφιοποίηση της ιστορικής Συλλογής. Με την ψηφιοποίηση δημιουργήθηκαν ψηφιακά αντίγραφα και διασώθηκε το πρωτογενές υλικό. Ακόμα έγινε προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς του έθνους μας στην διεθνή κοινότητα, μέσω της ανάρτησης του μεγαλύτερου μέρους τους στο διαδίκτυο. Στη συνέχεια, τα βιβλία τοποθετήθηκαν σε ειδικά προστατευτικά κουτιά, κατασκευασμένα από αντιόξινο υλικό που δημιουργεί αλκαλικό απόθεμα στο μικροκλίμα του βιβλίου. Το επόμενο στάδιο είναι η συντήρηση των βιβλίων με ειδικά εργαστήρια συντήρησης και αποκατάστασης, ώστε η πνευματική και θρησκευτική κληρονομιά των Αργυρουπολιτών προσφύγων του Πόντου να διασωθεί.
Τελικό στάδιο βέβαια αποτελεί και η προβολή και φύλαξή τους σε κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο, μαζί με βοηθητικές εγκαταστάσεις, προκειμένου να διευκολυνθεί η πρόσβαση στο κοινό και να αυξηθεί η επισκεψιμότητα της βιβλιοθήκης.